Tuy các ca tử vong vì bệnh dại đã giảm liên tiếp trong 3 năm (2015, 2016, 2017) nhưng lại đột ngột diễn biến phức tạp vào năm 2018 và số người tử vong do dại là 103, tăng hơn so với năm 2017 là 29 trường hợp (39%).
Nhận thức về phòng chống bệnh dại của nhiều người dân còn chưa cao, khi bị chó cắn lại chủ quan, chữa thuốc nam, dẫn tới tỷ lệ tử vong vẫn còn cao.
Không tiêm vaccine mà chữa thuốc nam
Theo ông Đặng Quang Tấn, Phó Cục trưởng Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế) thông tin tại Hội nghị “Tăng cường các biện pháp liên ngành phòng chống bệnh dại tại các tỉnh trọng điểm phía Bắc” tổ chức vào ngày 6-8, 7 tháng đầu năm 2019 có 46 trường hợp tử vong do bệnh dại ở 24 tỉnh, thành.
Điều chú ý là tại một số tỉnh trước đó dịch dại không phải là trọng điểm như Sơn La nhưng từ đầu năm đến nay lại có số ca tử vong do dại cao nhất - 6 trường hợp. Phía Bắc vẫn là khu vực trọng điểm về bệnh dại, chiếm 80% số ca tử vong vì bệnh dại của cả nước.
Vậy, nguyên nhân do đâu mà bệnh dại và số ca tử vong do dại vẫn cao? Theo TS.BS Ngũ Duy Nghĩa, Trưởng khoa Kiểm soát bệnh truyền nhiễm, Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương (VSDTTƯ), tổng số đàn chó nuôi trên cả nước rất lớn (8 đến 10 triệu con), qua khảo sát tại cộng đồng, chỉ có 3-5% chó được nuôi nhốt, còn lại thả rông và không rọ mõm khi ra đường, tấn công người gây hậu quả nghiêm trọng.
Việc quản lý chó thả rông không rọ mõm của chính quyền địa phương còn quá yếu, hầu hết không có lực lượng kiểm tra, xử lý vi phạm. Tỷ lệ tiêm phòng bệnh dại cho đàn chó còn thấp (51%), chưa đạt ngưỡng khống chế.
Tiêm phòng dại cho chó.
Nhận thức của người dân phòng chống bệnh dại còn hạn chế, do thiếu hiểu biết, chủ quan, tin vào sử dụng thuốc nam khi bị chó cắn chứ không tiêm vaccine, cho rằng đó là chó nhà mình cắn, sau đó sử dụng các bài thuốc nam để đắp vào vết chó cắn.
Điển hình như ở Hòa Bình, có 6 trường hợp bị chó cắn tử vong năm 2018 thì có tới 5 trường hợp không tiêm phòng. Có trường hợp cán bộ y tế đến nhà vận động cũng nhất quyết không tiêm vì cho là chó nhà cắn không sao.
Đặc biệt, có trường hợp khi bị chó cắn đến thầy lang thử sừng tê giác, thầy phán không mắc dại nên không tiêm. Có người con bị chó cắn không tiêm phòng nhưng lại về Hà Nội khám khắp nơi vì lo sợ tin đồn tác dụng của vaccine không tốt tới sức khỏe…
Kết quả điều tra của Viện VSDTTƯ tại một số huyện của tỉnh Phú Thọ trong 3 năm gần đây cho thấy, có tới 5% trẻ bị chó, mèo cắn không nói với gia đình, đây là nguyên nhân khiến cho tử vong do dại cao. Có nhiều gia đình, con bị chó cắn 1 -2 tháng sau, thậm chí vài tháng sau phát bệnh dại phụ huynh mới biết. Những ca này đều vô phương cứu chữa, tử vong 100%.
Theo TS.BS Ngũ Duy Nghĩa, nguyên nhân nữa là việc tiếp cận vaccine của người dân còn hạn chế. Nguyên nhân do giá vaccine nhập khẩu còn cao so với thu nhập của người dân, trung bình tiêm kháng huyết thanh và vaccine khoảng 1,5 đến 2 triệu/người, cộng với chi phí đi lại lên khoảng 6 triệu đồng/người. Người dân ở vùng sâu, vùng xa đi tiêm không đúng lịch, không đủ mũi, lùi ngày tiêm khiến hiệu quả không cao.
Cả nước còn trên 20 huyện chưa bố trí được điểm tiêm phòng dại, do vậy chưa bao phủ trên diện rộng (trung bình mỗi huyện có 1 điểm tiêm), cộng thêm thiếu vaccin trong một số thời điểm… Những nguyên nhân trên dẫn đến người dân khó tiếp cận vaccine dại, đặc biệt là người nghèo, dân tộc thiểu số, vùng sâu, xa.
Tăng cường truyền thông, xử phạt vi phạm
Là bệnh gây tử vong hàng đầu trong các bệnh truyền nhiễm, những ca tử vong đau lòng do bệnh dại liên tiếp xảy ra, đặc biệt là nhiều trẻ em đã mất mạng do không tiêm phòng sau khi bị chó cắn, gióng lên hồi chuông cảnh báo cấp thiết.
Năm 2017 Chính phủ đã phê duyệt Chương trình Quốc gia khống chế và tiến tới loại trừ bệnh dại giai đoạn 2017-2021.
Cũng vào năm nay, Chính phủ đã ra Chỉ thị số 31 về tăng cường các biện pháp cấp bách phòng, chống bệnh dại. Nỗ lực này thể hiện cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong công tác phòng chống, kiểm soát và tiến tới loại trừ bệnh dại.
Hiện Việt Nam cam kết là quốc gia đầu mối trong phòng chống bệnh dại khu vực ASEAN, mục tiêu giảm 60% số tỉnh nguy cơ cao bệnh dại trên người vào năm 2021 và xây dựng chiến lược quốc gia loại bỏ bệnh dại trên người trong người thời gian tới.
Theo ông Đặng Quang Tấn, mặc dù thời gian qua Cục Y tế dự phòng, Cục Thú y và các địa phương đã tổ chức triển khai nhiều hoạt động phòng chống bệnh dại, nhưng chưa giảm tử vong do dại ở mức liên tục, bền vững.
Do vậy, để khống chế và giảm tử vong do dại hằng năm, làm sao cùng các nước trong khu vực ASEAN khống chế bệnh dại vào năm 2030, công tác phối hợp liên ngành và tuyên truyền đến người dân cần phải nỗ lực gấp nhiều lần.
Ngành Thú y phải giải quyết tốt việc khống chế bệnh dại do đơn vị quản lý, tiêm phòng dại trên đàn chó. Tăng cường tiếp cận vaccine phòng dại và huyết thanh kháng dại cho người.
TS.BS Ngũ Duy Nghĩa đề xuất: “Đối với những tỉnh có nguy cơ cao, UBND tỉnh cần phải thành lập thêm các điểm tiêm vaccine phòng dại ở tuyến xã/cụm xã để tăng tỷ lệ tiêm phòng sau phơi nhiễm”.
Ông Nghĩa cũng cho biết, quan trọng là nhận thức của cộng đồng khi bị chó, mèo cắn phải đi tiêm vaccine ngay, phối hợp với ngành Giáo dục tuyên truyền phòng chống bệnh dại trong cộng đồng.
Theo nhiều chuyên gia, quan trọng nhất là các hộ nuôi chó thực hiện đúng quy định của Nghị định 90/2017/NĐ-CP, chó ra đường phải rọ mõm, có rọ mõm thì chó không cắn người và không có tử vong. Do vậy, công tác kiểm tra, xử phạt chủ nuôi chó thả rông, không rọ mõm cho chó khi ra đường phải tăng cường và thực thi nghiêm túc.
