Trong bối cảnh virus liên tục biến đổi để tăng độc tính, các nhà khoa học kêu gọi cần thay đổi chiến lược vaccine ngừa Covid-19. Các loại vaccine dạng xịt đang được xem là bước nhảy vọt vì có triển vọng ngăn virus ngay từ khi chúng xâm nhập niêm mạc mũi.
Trong suốt nửa đầu năm 2021, các loại vaccine tỏ ra khá hiệu quả với các loại biến chủng, giúp người bệnh sống sót và không cần phải điều trị trong bệnh viện. Tuy nhiên, không chỉ đơn thuần là một số biến chủng ban đầu như Alpha, Belta hay Delta, virus SARS-CoV-2 đã đột biến và phân tách thành nhiều biến chủng mới.
Đặc biệt, với sự xuất hiện của biến chủng siêu lây nhiễm Omicron, các quốc gia trên thế giới - ngay cả những khu vực chiếm tỷ lệ cao trong tiêm vaccine Covid-19 cũng có thể đối mặt với hiện thực “mọi thứ đổ sông đổ bể” trong cuộc chiến chống dịch.
Do đó, các chuyên gia lại tiếp tục tranh luận về việc khi nào, tại sao và những ai nên tiêm mũi vaccine tăng cường. Nhiều người trong số họ tin rằng việc tiêm thêm vaccine sẽ tạo thêm lá chắn vững chắc và bảo vệ mọi người. Trong đó, đã có ý tưởng về việc chuyển đổi phương thức tiếp nhận vaccine từ dạng tiêm sang dạng xịt mũi.
Theo các nhà khoa học, cơ chế vaccine qua đường mũi - nghe thì rất phức tạp, nhưng ý tưởng về nó thì đơn giản. Giọt phun sương chứa vaccine được hít/xịt vào lỗ mũi có thể kích thích khả năng “miễn dịch niêm mạc”, hình thành một bức tường miễn dịch ngay tại mũi - nơi virus xâm nhập và tồn tại, ngăn ngừa sự lây lan và các ca mắc triệu chứng nhẹ.
Dữ liệu lâm sàng cho thấy vaccine đường mũi là an toàn và có thể bảo vệ rộng rãi chống lại virus SARS-CoV-2, bao gồm cả các chủng đột biến. Vì các virus gây bệnh hô hấp thường nhắm vào phổi và đường hô hấp trên, nên vaccine dạng hít có thể giúp tăng cường phản ứng miễn dịch trong các tế bào tạo nên màng nhầy ở những bộ phận đó của cơ thể, đóng vai trò là tuyến phòng thủ đầu tiên chống lại mầm bệnh.
Mặc dù vẫn có nhiều tranh cãi của các nhà khoa học về việc mục tiêu tạo vaccine để bảo vệ mọi người khỏi biến chứng nặng, không phải để ngăn ngừa mọi trường hợp nhẹ, nhưng ý tưởng này đang tạo ra sức hút. Nhiều hãng dược phẩm trên thế giới đã bắt tay vào nghiên cứu.
Trong hơn một năm qua, các nhà khoa học đã "chơi trò đuổi bắt" với virus và chạy đua thử nghiệm các loại vaccine và cập nhật vaccine khi virus tiến hóa.
Ông Robert Seder, Trưởng bộ phận miễn dịch học tế bào tại Viện Quốc gia về Dị ứng và Bệnh truyền nhiễm Mỹ, là một trong những chuyên gia ở tuyến đầu của cuộc chiến này. Ông và nhóm nghiên cứu đã tạo ra các thí nghiệm và cho biết có triển vọng để tạo ra loại vaccine phù hợp với từng loại biến chủng hiện có.
Tuy nhiên, ông cũng đặt ra câu hỏi, liệu tiêm thêm các loại vaccine nâng cấp có tạo ra hệ miễn dịch tốt nhất để chống lại các biến chủng mới trong tương lai hay không.
Cùng lúc đó, các nhà nghiên cứu Israel báo cáo rằng, mặc dù mũi tiêm tăng cường thứ tư làm gia tăng kháng thể ngăn chặn virus, nhưng nó không ngăn chặn tuyệt đối sự lây lan. Ngay cả những người đã được tiêm chủng, họ vẫn có thể bị mắc Covid-19 và số lượng lớn virus trong mũi của họ vẫn có khả năng lây sang người khác. Một nghiên cứu khác cho thấy, mũi tiêm thứ tư đã giúp ngăn ngừa mắc bệnh, nhưng hiệu quả chỉ tồn tại trong thời gian ngắn.
Các phát hiện trên đã làm dấy lên nghi ngờ về quan điểm chỉ cần tiêm nhiều mũi hơn sẽ là giải pháp tốt nhất cho phòng chống dịch trong tương lai.
“Điểm mấu chốt vào lúc này của chúng ta đó là cần phải thay đổi lộ trình tiêm chủng. Giả sử nếu xuất hiện một biến chủng lây lan nhanh như Omicron và triệu chứng nặng như Delta, thì chúng ta sẽ tính sao? Khi đó, chúng ta sẽ phải tìm ra loại vaccine vừa có khả năng ngăn ngừa lây nhiễm, vừa làm giảm các triệu chứng nặng”, ông Seder phân tích.
Vào năm ngoái, anh Dan Wagner ở bang Cincinnati (Mỹ) đã quyết định không tiêm vaccine Covid-19. Người đàn ông 33 tuổi này kinh doanh trực tuyến phụ tùng ô tô tại nhà và có sức khỏe tốt. Dù đã đủ điều kiện để tiêm, nhưng anh ấy liên tục nghe thấy những thông tin về trường hợp người đã tiêm vaccine nhưng vẫn bị mắc.
“Vào thời điểm đó, tôi không quá e sợ việc mình sẽ bị lây nhiễm. Tôi chỉ suy nghĩ rằng, việc tiêm vaccine ngay cả khi chúng không thực sự hiệu quả trong việc ngăn chặn sự lây nhiễm thì thật vô nghĩa”, anh nói.
Sau đó, trước sự xuất hiện của biến chủng Omicron, anh Wagner đã nghe nói đến thử nghiệm vaccine đường mũi tại tại Trung tâm Y tế Bệnh viện Nhi Cincinnati. Vaccine ấy có khả năng ngăn chặn sự lây lan của Covid-19 ngay từ đầu. Anh đã đăng ký thử loại vaccine này vào cuối tháng 1/2022.
Thay vì nhìn thấy mũi kim chọc vào da, Wagner chỉ cảm thấy những giọt vaccine đang chảy từ mũi xuống cổ họng. Anh chia sẻ rằng, cảm giác đó hơi kỳ lạ nhưng anh đã không gặp tác dụng phụ nào.
Loại vaccine mà Wagner đăng ký thử nghiệm do Công ty công nghệ sinh học CyanVac ở bang Georgia (Mỹ) phát triển, chứa phiên bản virus từng sử dụng để tiêm chủng chống bệnh ho cũi, đã được bổ sung thêm gai protein bên ngoài nCoV.
Theo lý thuyết, virus thử nghiệm lấy từ một con chó sẽ nhân lên trong thời gian giới hạn ở mũi người, huấn luyện hệ miễn dịch nhận diện protein gai của Covid-19 và ngăn chặn mầm bệnh sau này. Virus sử dụng trong vaccine thử nghiệm này vô hại với con người.
Sau thử nghiệm, anh Wagner thường xuyên quay lại cơ sở y tế để lấy mẫu xét nghiệm kháng thể chống virus. Các nhà nghiên cứu cũng xem xét thời gian virus từ chó đào thải khỏi cơ thể.
Trong khi đó, các hãng dược đều có những công nghệ khác nhau để điều chế vaccine. Vaxart, một công ty ở San Francisco, đang thử nghiệm một loại thuốc viên có chứa phiên bản vô hại của virus cảm lạnh thông thường. Trong các nghiên cứu ban đầu, vaccine này đã khiến virus không thể nhân lên, không gây nhiễm trùng, nhưng vẫn có protein gai của virus và tạo phản ứng miễn dịch.
Tại New York, các nhà nghiên cứu tại Trường Y Icahn ở Mount Sinai đã phát triển một vaccine dạng xịt chứa virus cảm, ho ở gà, được bổ sung protein gai của nCoV.
Không chỉ ở Mỹ, nhà nghiên cứu tại Australia, Canada, Anh, Ấn Độ, Nhật Bản hay Trung Quốc cũng đang phát triển vaccine Covid-19 dạng hít hoặc xịt mũi.
Đại học Oxford (Anh) đã thử nghiệm phiên bản vaccine xịt của AstraZeneca. Tại Ấn Độ, Bharat Biotech nghiên cứu loại vaccine tương tự.
Vaccine Covid-19 dạng hít cũng được phát triển bởi một công ty Trung Quốc đã bước vào giai đoạn thử nghiệm lâm sàng cuối cùng.
"Người nhận vaccine sẽ hít một hơi thật sâu từ lọ chứa vaccine dạng khí, nín thở khoảng 5 giây sau đó từ từ thở ra. Toàn bộ quá trình này mất khoảng 10 giây, hoàn toàn không gây đau đớn và là giải pháp lý tưởng cho những người sợ kim tiêm", ông Zhu Tao, một thành viên Ủy ban toàn quốc Hội nghị Chính trị hiệp thương Nhân dân Trung Quốc cho biết.
Trung tâm Gamaleya của Nga cũng thông báo loại vaccine dạng xịt Sputnik V sẽ được lưu hành tại quốc gia này sau 3 - 4 tháng nữa. Loại vaccine này có khả năng chống lại biến chủng Omicron. "Các thử nghiệm của chúng tôi cho thấy, Sputnik V ở dạng tiêm thông thường bảo vệ chống lại Omicron, vì thế ở dạng xịt mũi nó cũng sẽ có hiệu quả", ông Alexander Gintsburg, Giám đốc Trung tâm Gamaleya cho biết.
Thực tế, vaccine đường mũi không mới nhưng cũng chưa được phổ biến, Quá trình nghiên cứu cũng vấp phải nhiều trở ngại. Nhiều loại vaccine đường mũi được bào chế dựa trên lượng virus còn hoạt động mạnh hay đã bị suy yếu và được khuyến cáo không sử dụng ở những người bị suy giảm miễn dịch hoặc đang mang thai. Các nhà khoa học cũng cẩn thận xem xét tính an toàn của chúng, vì mũi nằm rất gần não bộ.
Bên cạnh đó, các vaccine đường mũi cũng phải cạnh tranh với các vaccine hiện hành về khả năng ngăn ngừa lây nhiễm và kích hoạt hệ thống miễn dịch. Năm ngoái, công ty công nghệ sinh học Altimmune tại bang Maryland (Mỹ) thông báo đã tạm dừng phát triển vaccine đường mũi của mình vì “phản ứng miễn dịch thấp hơn dự kiến”.
Theo ông Martin Moore, Giám đốc điều hành của Trung tâm Phát triển Meissa Vaccines: "Chủng Omicron đã thay đổi quan điểm của giới chuyên môn về các loại vaccine. Sẽ có những biến chủng tiếp theo xuất hiện, nhưng chúng sẽ ngày càng bớt nguy hiểm hơn”.
Nguồn: https://mekongsean.vn/buoc-nhay-vot-cua-nhan-loai-ve-vaccine-ngua-covid-19-dang-xit-mui-post5388.html
